Tekst: Rynk Bosma
Foto's: Henk Bootsma
Video: KNKB Media
Nee, zo wist dochter Bianca Brandsma vooraf desgevraagd zeker. Het zou geen emotionele avond worden, er zou immers ‘alleen’ maar een boek over haar vader Johannes Brandsma worden gepresenteerd. Geschreven door journalist Edward Jorna en de plaats van handeling was in De Twee gemeenten in Irnsum op vrijdagavond. Titel: De Brand it libbensferhaal.
Maar dochter Bianca en zoon Ivan - die overigens minder stellig was in de ontkenning van de nodige emoties - wisten niet wat auteur Gerrit Lettinga ruim twee decennia geleden wel wist toen hij het boek De Haantjes van Holwerd schreef. Namelijk dat ‘kaatsen meer is dan kaatsen’. ,,Ik tink dat it komt omdat it sa’n lytse wrâld is fan in lytse sport dat der sa folle emoasjes omhinne hingje’’, zo analyseerde iemand uit de zaal. En emoties waren er. Neem alleen maar de fantastische presentatie van Geert van Tuinen. Een onovertroffen prof als het om kaatsen gaat. Een presentatie die in de buurt kwam van het niveau dat Johannes Brandsma had in de jaren 1980-1984.
Natuurlijk wist Van Tuinen dat de persoonlijke noot niet mocht ontbreken. Dus haalde hij persoonlijke en mooie herinneringen op aan zijn in 1981 overleden ‘hait’ Sake van Tuinen uit Sint Jacobiparochie. Eén van de ‘mannen van de boven’ met onder andere ‘groate’ Douwe Leeuwen en Piet Dijkstra. ,,Troch dy mannen te neamen tille je dy mannen wat op, meitsje je dy mannen wat grutter’’, zo zei Van Tuinen. Met een mooie herinnering aan ‘hait’ Sake van Tuinen. Hij overleed in 1981, 71 jaar oud, en hij lag in september 1981 in het Bonifatius Hospitaal.
Hij hoorde als patiënt via een openstaand raam de kaatskreten op het kaatsveld Sonnenborgh van LKC tijdens de laatste Oldehovepartij. ‘Se dorse der weer op jong’, zo zei hij. Een prachtige, uit de akkerbouw afkomstige Bildtse uitdrukking. Een emotionele en persoonlijke herinnering dus op een bijeenkomst met een ‘navrant rantsje’ omdat de hoofdpersoon niet meer in leven is.
Johannes Brandsma zelf is in de laatste jaren Van Tuinen eeuwig dankbaar geweest omdat hij als sidekick in het programma PC Kafee van Omrop Fryslân nog een podium kreeg. Lange tijd was zijn zware ‘Van Nelle’ stem te beluisteren in de begintune van het radioprogramma over de PC: ‘Ik kin der wol dagen oer prate’. Dat praten over kaatsen en eigen leven deed hij ook met Edward Jorna. De auteur zei in de bescheidenheid die bij hem hoort: ,,It is syn boek, it is Johannes syn boek wurden.’’
Een boek dus opgetekend door Edward Jorna die misschien wel terecht werd omschreven als: ‘like sletten as de Ljouwerter finzenis’. Kaatser Johannes Brandsma die onder de bijnaam De Brand door het leven ging en dan kun je niet om Piet Jetze Faber en Sake Saakstra heen, ‘it bêste partoer ea’ zoals De Brand het altijd zei. Een coalitie die al in 1981 werd gevreesd vanwege de dreiging dat deze formatie dan alles zou winnen. ,,It spile al wat earder, ik hie yn Moarre Ljussens al ris mei de heit fan Johannes praten en dy seach dat wol sitten’’, zo zei Faber.
De reacties liepen toen uiteen van ‘As dit mar goed komt’ tot ‘No sille de oaren noait mear wat winne’. Die eerste opmerking sloeg op de vrees dat levensgenieter Brandsma qua instelling niet zou passen bij Sake en Piet. De ‘trainingsbeesten’ bij uitstek die altijd direct naar huis gingen. Faber: ,,Hy treende folle mear as ús, Johannes wie ien fan de earsten dy’t in gymmestykseal ôfhierde om te trenen.’’
Maar praten over een kaatser is wat anders dan hem ook nog eens in actie te zien. Een amateurfilmer had opnames gemaakt van de PC van 1988 en die film is bij Tresoar te vinden. Heb zelf nooit beelden teruggekeken, dus die actieopnames van De Brand op de PC van 1988 waren nieuw. Heb vaak tegen Johannes gezegd dat Hotze Schuil blij mag zijn dat er geen opnames van het kaatsen van toen zijn gemaakt. Want beelden halen vaak op ontluisterende manier de herinneringen in eigen hoofd onderuit. Dat geldt zowel voor het voetbal als het kaatsen.
Dit was echter de uitzondering, werd geraakt door het ook nu nog zichtbare, bijna onaantastbare atletisch vermogen van De Brand. Wat een souplesse, wat een technisch mooie onderhandse, wapperende hand die met op weergaloze wijze die ene bal boven slaat. Maar ook: wat een dwaling van die koningscommissie. Het recept om emoties op te roepen en dat gebeurde dan ook, zeker bij Bianca en Ivan. Hun vader in al zijn glorie op het scherm, een ander leven, een leven van grootheid op het kaatsveld. Maar ook een leven van glorie waar de hoofdpersoon maar moeilijk afscheid van kon nemen.
Oorspronkelijk zouden de beide kinderen op de eerste rij even op het podium komen, maar een zachtmoedige Van Tuinen stelde hen gerust met de woorden: ‘It hoecht net hear’. En het gebeurde ook niet. De eerste exemplaren waren voor de beide broers Pieter en Lieuwe Brandsma en uiteraard ook voor Bianca en Ivan. Oudste broer Lieuwe Brandsma was zo eerlijk te bekennen: ‘Dit hie ik net tocht’. Maar Jorna vertelde dat het de wil van De Brand was.
De beide broers hadden op hun beurt ook iets voor Jorna. Een zilveren telegraaf die ooit door Brandsma werd gewonnen. Als blijvende herinnering aan de tijd dat Jorna samen met De Brand door het leven van Johannes Brandsma wandelde. In zekere zin een te korte wandeling want in dit geval was het boek Brandsma nog niet echt af. Werd zelf via de telefoon op de hoogte gehouden van de dagen dat Johannes samen met Jorna op reis was door zijn leven. Daar genoot Johannes van en tussen de regels door was dat zelfs via de telefoon te horen.
,,Hy koe noch mear as dat hy koe’’, zo sprak Piet Jetze Faber in een mooie paradox. Een andere grote tegenstelling werd aan het boek toegevoegd door Jorna die De Brand nooit in volle glorie heeft gezien. ,,Ik wie ek gjin fan fan him.’’ In die glorietijd van De Brand kaatste Jorna met zijn beide maten Guus en Pyt onder de jongens. ,,It slechtste partoer oait’’, zo zei een van de twee mannen op het podium.
Maar ook trots, want het slechtste partuur ooit staat wel mooi in een boek waarin ook het beste partuur ooit staat. En die titel komt van De Brand: ‘Ik ha ek wer út iten west mei it bêste partoer oait’, zo vertelde hij dan voor de telefoon. Een traditie die het in het vervolg met een lege stoel moet stellen, het symbool dat hij er niet meer is. Net als de beide broers die ook dit jaar weer drie kaarten op een vaste plek hebben besteld met één stoeltje dat leeg blijft.
