Kaatsen
Kaatsen is een balspel met 2 teams van 3 spelers tegen elkaar op gras, waarbij het ene team de opslag verzorgt en de andere partij vanuit het perk de retourslag.
Beide teams kunnen punten scoren. Met een opslagbal (onderhandse slagbeweging met blote hand naar het perk) kun je direct punten maken; met een retourslag vanuit het perk (bovenhands of onderhands, meestal met handschoen) kun je door ver te slaan (bovenslag) eveneens direct scoren.
Vaak komt de bal ergens in het speelveld tot stilstand en dat betekent een onbesliste slag, die wordt gemarkeerd met een houten blokje, de kaats. Nadat de teams hebben gewisseld van functies opslag en retourslag, wordt dan de onbesliste slag verkaatst.
Bekijk hier de spelregels van het kaatsen.
Puntentelling en telegraaf
In de puntentelling leveren 4 winnende slagen (2-4-6-8) een 'eerst' op. Twee eersten heet een 'spel'. De partij is gewonnen door het team, dat als eerste 6 eersten (of 3 spellen) heeft verzameld.
De puntentelling wordt bijgehouden op een scorebord, genaamd een telegraaf.
Een kaatswedstrijd wordt meestal in toernooivorm gespeeld, zodat een team pas winnaar is, als 3 tot 6 partijen zijn gewonnen.
De winnaars krijgen een krans omgehangen en de beste speler van de dag wordt uitgeroepen tot koning van de wedstrijd. Kaatsers hangen de gewonnen kransen aan de gevel van hun huis.
Attributen kaatsbal en kaatshandschoen
Een ambachtelijk gemaakte kaatsbal is van leer en gevuld met koeienhaar, gewicht is ongeveer 24 gram.
Perkspelers dragen voor de retourslag als handbescherming een kaatshandschoen met een versteviging (nap).
Kaatsveld
Er wordt op gras gespeeld. De witte belijning van katoen of kunststof wordt aangebracht en met krammen in de grond vastgezet. Witte proppen worden geplaatst om het perk en andere punten in het veld duidelijk aan te geven.
Witte bovenpalen van 6 meter lang zijn op de hoeken van de bovenlijn geplaatst om goed te kunnen beoordelen of de uitgeslagen bal goed over de bovenlijn gaat of eerder via de zijlijn het veld uit gaat (kwaadslag).
Wedstrijden en wedstrijdvormen
De KNKB organiseert in het zomerseizoen voor alle categorieën wekelijks wedstrijden, zo’n 600 in totaal, waaronder de Nederlandse Kampioenschappen voor afgevaardigde parturen van verenigingen.
Ook federaties, een samenwerkingsverband van verenigingen, die dicht bij elkaar zijn gesitueerd, organiseren veel wedstrijden. Tenslotte zijn er de verenigingen, die van tijd tot tijd ledenwedstrijden en wekelijks competitiekaatsen organiseren.
Behalve wedstrijden voor verenigingen tegen elkaar (afdelingswedstrijden) zijn er ook wedstrijden door elkaar loten, waarvoor een kaatser zich individueel kan aanmelden en vrije formatiewedstrijden. Dit zijn wedstrijden, waarbij de kaatsers hun eigen maten kiezen. In de top bij de heren en de dames zijn de meeste wedstrijden vrije formatiewedstrijden.
Belangrijke wedstrijden
PC
De Permanente Commissie organiseert al sinds 1854 in Franeker op het Sjûkelân jaarlijks op de 5e woensdag in juli een vrije formatiewedstrijd voor de 16 beste herenparturen. De PC is uitgegroeid tot het kaatsevenement bij uitstek met meer dan 10.000 bezoekers.
Frouljus PC
Na de opkomst van het dameskaatsen is de Frouljus PC te Weidum (vanaf 1978) in augustus het jaarlijkse hoogtepunt voor de dames.
Freule
Een ander kaatshoogtepunt (vanaf 1903) is de Freulewedstrijd in Wommels voor afdelingsparturen jongens 14-16 jaar, de woensdag na de Heren PC. Deze partij is vernoemd naar de Freule Clara Jacoba de Vos van Steenwijk, de initiatiefneemster en eerste sponsor. De winnaars krijgen een gouden horloge, een door jongens felbegeerde prijs.
Ald-Meiers
Ook voor de meisjes is een soortgelijke wedstrijd ontstaan. In Hitzum wordt vanaf 2000 op de eerste zaterdag van augustus door meisjesparturen 14-16 jaar om de Sulveren Pong gekaatst.
Lees hier meer over de historie van het kaatsen.