Tekst: Rynk Bosma Foto: Henk Bootsma
Weinig dichteressen zullen zo snel zijn herdacht met een in memoriam als de op donderdag 29 december 2022 overleden Baukje Wytsma. In zekere zin was zij dus publiek bezit. Het leven van de op 1 april 1946 geboren Wytsma was echter meer dan alleen poëzie. Naast een maatschappelijk leven met verschillende wendingen kwam zij via een omweg terecht in de journalistiek. Maar haar grootse status verdiende zij als dichteres met een grote liefde en inzet voor de Friese taal die haar in 2018 een koninklijke onderscheiding opleverde.
Achter deze zo succesvolle gevel bevond zich een gevoelig mens, een vrouw die haar emoties verpakte in woorden, een liefhebber van kaatsen zonder de moeite te doen de technische details van het spel te doorgronden. Of de ambitie had een kenner te worden.
Dat was ook niet nodig, zij probeerde de sport te vangen in woorden, de emotie in woorden laten samenvallen met de hoofdrolspelers. ‘Hjir rekket de bal it hert’, iedereen weet dat die mooie woorden geëtst zijn in de twee torens van it Sjûkelân, weinigen weten dat deze zin geschreven werd door Wytsma. Een dichteres die immer twijfelde, die tastend op zoek was naar de juiste woorden en deze woorden dan in een eigen stijl vormgaf.
Zij was een vaste waarde in de Friese letteren, zo schreef het maandblad De Moanne over de voormalige medewerkster. Maar Wytsma was niet minder een vaste waarde in de kaatswereld en dan in het bijzonder de wereld van de PC. Met Josse de Haan schreef zij in 1997 het kaatsboek Tuskenspul. Om vervolgens samen met Gryt van Duinen de enige vrouw te zijn in de redactie van het jubileumboek De fiifde woansdei 150 jier PC uit 2003. Haar bijdrages bestonden onder andere uit een verhaal over masseur Thom van der Goot en zij tekende voor de tekst van het PC-liet.
Maar de meest karakteristieke bijdrage heette: Fertel my keatser. Over de zielenroerselen van een kaatser op de PC, proberen het gevoel, de emotie en de glorie van de hoofdrolspelers op het veld te vangen in woorden. Voorspel op wat Wytsma later zou doen: gedichten maken in 2014, 2015 en 2016 over de koning van de PC. Volgens haar opvolger Jelle Bangma lag dit haar echter minder, zoals Wytsma tegen hem zei.
Een ander voorspel was: ‘een onverwacht mooi idee dat zomaar uit de lucht kwam vallen’ zoals in de inleiding van het boekje Wachtsje – PC, uit 2010 stond. Een fotoboek die in prachtige foto’s van lege banken of een achteloze microfoon die lag te wachten op het moment dat hij nuttig zou worden. Op wat komen gaat: een ietwat verloren, kussentje op een lege bank en dat alles bekroond met de summiere woorden van Wytsma in de gedichtencyclus Grien: ‘Sa grien is hjir it gers/gjin buorman/dy’t it griener hat. En dan: ‘En oan de telegraaf it tútsjend gelûd fan/hout op hout. Ien sitbal noch. Ien bal.’
En dan in 2018 de theatervoorstelling Heedaar! Die zij schreef samen met Romke Toering. It Sjûkelân als theater in een andere betekenis. ‘Dichten is een manier van leven’, zo zei Wytsma ooit. En dan is de brug naar het kaatsen nooit ver weg, kaatsen is misschien ook wel een manier van leven. In het afscheidsgedicht gewijd aan Romke Toering bij Tryater dicht Wytsma: ‘Leit de ferbylding fêst yn syn ûnthâld. Hy slacht de eagen del en swijt om letter alles/hoeden te beneamen’.
Dit had een eigen leidraad kunnen zijn van de werkwijze van Wytsma toen zij het gedicht van de PC-koning moest maken. Een paar jaar zat zij op de perstribune om zich van alles en nog wat te laten vertellen, observeren en notities maken. Notities als kleine kiezelsteentjes verzamelen om later van al die steentjes een uit rots gehouwen beeld te maken van de PC-koning van dat jaar.
‘Yn it bylkerige ljocht fan stêden fol read en goud mei kryst’ was het Wytsma niet gegeven om haar armen uit te strekken naar het nieuwe jaar 2023. De kaatssport in Fryslân heeft met het overlijden van Baukje Wytsma één van zijn grootste dichteressen verloren. ‘Hjir rekket it ferlies it hert’, zo zou je de onsterfelijk mooie zin ‘Hjir rekket de bal it hert’ kunnen variëren. Voor eeuwig gegrift in de twee torens, voor eeuwig in de armen gesloten door kaatsend Fryslân.
